Làng Diềm là tên gọi nôm của thôn Viêm Xá, xã Hòa Long, Bắc Ninh. Lễ hội là dịp để thể hiện sự tôn kính và lòng nhớ ơn của dân làng đối với Thủy tổ Quan họ và cũng là thời điểm để bà con cầu cho mưa thuận, gió hòa, một năm làm ăn phát đạt.
Lễ hội diễn ra trong 3 ngày, trong đó ngày 25/3 (mùng 6/2 âm lịch) là chính hội. Lễ rước kiệu diễn ra uy nghiêm, do hàng trăm người dân trong làng tham gia, xuất phát ở đền Vua Bà sang đình làng, đến đền Cùng rồi quay lại đền Vua Bà. Theo truyền thống, dân làng tổ chức lấy nước ở giếng Ngọc làm lễ bao sái rồi mới tiến hành tế lễ.
Kiệu vào đền Cùng thờ Vua Bà xin nước từ giếng Ngọc.
Đến hội Quan họ Diềm từ đêm trước, du khách đều được nghe những canh hát mừng thọ các cụ cao tuổi và những canh hát đãi khách thập phương tại nhà. Điều đáng nói của văn hóa Quan họ là dù khách đến hội lần đầu hay nhiều lần, là khách quen hay khách lạ cũng được gia chủ của bất kỳ nhà nào khoản đãi cơm ăn.
Làng Diềm là nơi duy nhất trong số 49 làng quan họ gốc của vùng Kinh Bắc có đền thờ Thủy tổ Quan họ. Tiếng quan họ vang lên suốt lễ hội, những liền anh liền chị tình tứ trao làn điệu duyên dáng và cảm ơn sự yêu mến của du khách.
Tương truyền, Đức Vua Bà là con gái vua Hùng. Đến tuổi cập kê, nhà vua đã cho tổ chức hội cướp cầu để kén chọn phò mã. Tuy nhiên Bà đã không chấp nhận sánh duyên cùng người thắng cuộc mà lại xin ân điển của nhà vua để được chu du sơn thủy một thời gian.
Khi Bà cùng các thị nữ vừa ra khỏi kinh thành thì một cơn mưa lớn ập đến, giông gió nổi lên dữ dội và một cơn lốc đã cuốn phăng cả đoàn người lên trời rồi giáng hạ xuống ấp Viêm Trang (thôn Viêm Xá ngày nay).
Vốn nơi đây là một vùng đất hoang vu, Bà đã cho đắp bờ, phá đất, lập nên ruộng đồng, làng xóm và dựng vợ gả chồng cho mọi người. Bên cạnh việc dạy dân cách làm ruộng, trồng dâu, nuôi tằm... Bà còn sáng tác nhiều bài ca và dạy cho các nam thanh nữ tú nghệ thuật ca hát. Do vậy khi Bà mất, dân làng đã lập đền thờ và tôn vinh Bà là Đức Vương Mẫu, là thành hoàng làng. Hàng năm vào hội dân làng dựng và diễn ở ngoài trời sự tích "Bà Chúa phát lệnh mở hội Xuân".
Các cụ cao niên được bố trí ngồi trong vị trí quan trọng của hội để răn dạy con cháu hiếu thảo, kính trọng người cao tuổi.
Cụ Nguyễn Giới, 91 tuổi là một trong 3 cụ cao niên nhất làng Diềm.
Ngoài ra, trong hội còn có các hoạt động thể thao như: Cờ tướng, cầu lông, cây đu, chọi gà... Trên hình là góc thi cờ tướng bên hông Đình.
Ngoài phần tế lễ, dâng hương... hội còn tổ chức hát thờ, hát đối, hát canh Quan họ tại đền Vua Bà, trên thuyền, hát đón.
Lê Bích